TỔ CHỨC ĐỊA DANH CỦA LIÊN HỢP QUỐC VÀ CÔNG TÁC ĐỊA DANH Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI

Liên Hiệp Quốc viết tắt là LHQ, là một tổ chức quốc tế tuyên bố hỗ trợ sự cộng tác của các quốc gia thành viên trong các lĩnh vực luật pháp quốc tế, an ninh quốc tế, phát triển kinh tế, tiến bộ xã hội và nhân quyền. Liên Hiệp Quốc được thành lập năm 1945 để thay thế Hội Quốc Liên với mục đích ban đầu là chấm dứt chiến tranh giữa các quốc gia, gìn giữ hòa bình và thúc đẩy đối thoại.
Từ trụ sở trong lãnh phận quốc tế tại thành phố New York, Liên Hiệp Quốc và các cơ quan chuyên môn của nó quyết định các vấn đề về điều hành và luật lệ. Tổ chức này được chia thành các cơ quan hành chính, chủ yếu gồm: Đại hội đồng, Hội đồng Bảo An, Hội đồng kinh tế và xã hội, Ban thư kí, Tòa án Quốc tế vì Công lý. Ngoài ra, một số tổ chức tiến hành quản lý các cơ quan của Hệ thống Liên Hiệp Quốc, ví dụ như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF).
+ Nhóm chuyên gia Liên hợp quốc về địa danh (UNGEGN)
UNGEGN được thành lập theo Nghị quyết 715 A (XXVII) ngày 23 tháng 4 năm 1959 và 1314 (XLIV) ngày 31 tháng 5 năm 1968 và quyết định của Hội đồng Kinh tế Xã hội Liên hợp quốc tại cuộc họp lần thứ 1854 ngày 4 tháng 5 năm 1973 để đẩy mạnh việc chuẩn hoá địa danh trên cả hai mức độ quốc gia và quốc tế.
a) Mục đích
Những mục đích chính của UNGEGN là:
- Nhằm nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chuẩn hoá địa danh trên cả hai mức độ quốc gia và quốc tế và để chứng minh những lợi ích phát sinh từ việc chuẩn hoá này;
- Thu thập những kết quả làm việc của các thành viên quốc gia và quốc tế liên quan đến việc chuẩn hoá địa danh và để làm thuận tiện cho việc phổ biến những kết quả đó đến các quốc gia thành viên Liên hợp quốc;
- Nghiên cứu và đưa ra các nguyên tắc, chính sách và phương pháp phù hợp cho việc giải quyết vấn đề chuẩn hoá ở từng quốc gia và quốc tế;
- Đóng góp vai trò tích cực trong việc làm dễ dàng sự trợ giúp khoa học và kỹ thuật, nói riêng cho các nước đang phát triển, nhằm tạo ra cơ chế để chuẩn hoá địa danh ở từng quốc gia và quốc tế;
- Cung cấp phương tiện liên hệ và phối hợp giữa các quốc gia thành viên và các cơ quan quốc tế trên các công việc liên quan đến chuẩn hoá địa danh;
- Thực hiện các nhiệm vụ mà nghị quyết của các Hội nghị của Liên Hợp quốc về chuẩn hoá địa danh giao cho.
b) Các nguyên tắc
- Nhóm chuyên gia sẽ hoạt động như một đoàn thể, mang tính tư vấn và vì vậy những thoả thuận về những vấn đề không mang tính thủ tục sẽ đạt được bằng sự đồng thuận chứ không phải bằng biểu quyết;
- Những quyết định của nhóm chuyên gia sẽ được đệ trình như những đề nghị lên các Hội nghị Liên hợp quốc về chuẩn hoá địa danh, và nếu được chấp thuận, sẽ được đệ trình lên Hội đồng kinh tế và Xã hội dưới dạng nghị quyết để xác nhận cuối cùng, với kiến nghị rằng tất cả các quốc gia thành viên sẽ tìm cách tốt nhất để phổ biến và trưng bày qua các phương tiện và các kênh thích hợp như các tổ chức chuyên môn, các viện nghiên cứu, các viện đào tạo. Những quyết định của nhóm chuyên gia sẽ mang tính đề nghị;
- Các câu hỏi liên quan đến chủ quyền quốc gia sẽ không được nhóm chuyên gia thảo luận;
- Nhóm chuyên gia trong các hoạt động của mình sẽ trung thành với những nguyên tắc của Hiến chương Liên Hợp quốc và với những điều khoản sau:
+ Việc chuẩn hoá địa danh sẽ được dựa trên những thành tựu khoa học liên quan đến cả ngôn ngữ và các phương tiện kỹ thuật của việc gia công và tạo ra cơ sở dữ liệu địa danh học;
+ Việc chuẩn hoá quốc tế về địa danh phải dựa trên cơ sở sự chuẩn hoá quốc gia.
c) Các chức năng
Nhóm chuyên gia có các chức năng sau:
- Phát triển các thủ tục và thiết lập cơ chế chuẩn hoá địa danh nhằm đáp ứng yêu cầu quốc gia và các yêu cầu riêng;
- Tiến hành công việc chuẩn bị cho các Hội nghị thường kỳ của Liên hợp quốc về chuẩn hoá địa danh, tạo sự hoạt động liên tục giữa các kỳ hội nghị, lập ra bộ phận lãnh đạo thực hiện các nghị quyết do các hội nghị ban hành;
- Khuyến khích việc thảo luận và nghiên cứu các bước đi lý thuyết và thực tiễn hướng đến việc chuẩn hoá;
- Phối hợp hoạt động giữa các phân ban ngôn ngữ/ địa lý đã được thành lập nhằm mở rộng tầm công việc vượt trên mức quốc gia, khuyến khích sự tham gia tích cực của các quốc gia và các phân ban, và đẩy mạnh mức độ thống nhất trong các công việc đã tiến hành;
- Tạo ra một cơ cấu cần thiết để phục vụ công việc của các phân ban và phân phát các xuất bản phẩm theo các lĩnh vực của các phân ban;
- Phát triển các chương trình đào tạo phù hợp cho các quốc gia riêng rẽ hoặc nhóm các quốc gia để phục vụ việc chuẩn hoá;
- Giúp cho các tổ chức sản xuất bản đồ nhận thức được tầm quan trọng của việc sử dụng các địa danh đã được chuẩn hoá;
- Duy trì quan hệ với các tổ chức quốc tế có liên quan nhằm khuyến khích các phân ban của UNGEGN tham gia vào các hội nghị vùng của Liên hợp quốc và các hội nghị bản đồ khác;
- Tạo mức độ làm việc ở cấp quốc gia và quốc tế cao nhất có thể nhằm làm gắn bó giữa địa danh học và bản đồ học;
- Biến các nguyên tắc chuẩn hoá và các địa danh đã được chuẩn hoá sẵn có thành thông tin thực tiễn để sử dụng rộng rãi nhất thông qua tất cả các phương tiện phù hợp.
d) Các thành phần
* Các phân ban ngôn ngữ/địa lý
- Nhóm chuyên gia sẽ bao gồm các chuyên gia từ các phân ban ngôn ngữ/địa lý do các quốc gia cử. Nhóm chuyên gia sẽ bầu ra người đứng đầu để dẫn dắt các hoạt động của nhóm trong và giữa các phiên họp;
- Các phân ban ngôn ngữ/địa lý sẽ hỗ trợ hoạt động của nhóm chuyên gia;
- Số lượng các phân ban ngôn ngữ/địa lý và thành phần của chúng có thể thay đổi nếu thấy cần;
- Mỗi nước tự quyết định việc tham gia vào phân ban nào. Một nước có thể là thành viên của một phân ban khác nếu sự tham gia của nước đó không làm thay đổi đặc tính ngôn ngữ/địa lý của phân ban đó. Một chuyên gia có thể được mời tham dự các buổi gặp gỡ của các phân ban khác như một quan sát viên hoặc cố vấn;
- Mỗi phân ban nếu có hơn một quốc gia sẽ bầu ra, theo cách riêng của mình, một chuyên gia đại diện cho phân ban ( chủ tịch phân ban) tại tất cả các cuộc họp nhóm chuyên gia;
- Để bảo đảm sự hoạt động liên tục, mỗi phân ban nếu có hơn một quốc gia sẽ bầu thêm một quyền đại diện; đại diện phân ban sẽ hoạt động chặt chẽ với quyền đại diện;
- Đại diện phân ban sẽ khuyến khích các hoạt động về chuẩn hoá địa danh trong nội bộ phân ban bằng tất cả các phương tiện phù hợp (thư từ với các đại diện quốc gia về chuẩn hoá địa danh và các cơ quan đo đạc bản đồ quốc gia; tổ chức các buổi gặp mặt của các chuyên gia phân ban);
- Đại diện phân ban có trách nhiệm làm cho công việc của nhóm chuyên gia và tiềm năng của nó đối với việc hỗ trợ kỹ thuật sẽ khiến các quốc gia trong phân ban của mình quan tâm, đồng thời có trách nhiệm báo cáo lên Liên hợp quốc mọi vấn đề đặc biệt của phân ban;
- Để thảo luận các vấn đề kỹ thuật và thủ tục, một phân ban có thể tổ chức các cuộc họp vùng trong thời gian các hội nghị Liên hợp quốc về chuẩn hoá địa danh cũng như trong thời gian các cuộc họp nhóm các chuyên gia, hoặc vào bất kỳ thời gian thích hợp nào khác.
* Cán bộ
- Nhóm chuyên gia sẽ bầu chọn các cán bộ sau: Chủ tịch, phó chủ tịch và một báo cáo viên;
- Tất cả các phân ban tôn trọng sự bầu chọn và chức năng của các cán bộ được quy định trong các quy chế về thủ tục của nhóm.
* Các nhóm làm việc
- Các nhóm làm việc sẽ được giải tán sau khi hoàn thành các nhiệm vụ được chỉ định. Việc kéo dài thời gian hoạt động của nhóm làm việc sẽ được quyết định tại phiên họp nhóm chuyên gia. Nếu cần có thể thành lập thêm nhóm làm việc và xác định nhiệm vụ làm việc của nó;
- Trưởng nhóm làm việc sẽ do nhóm làm việc bầu chọn.
+ Nghị quyết số 4 của Hội nghị Liên hợp quốc về chuẩn hóa địa danh
Nghị quyết bao gồm những kiến nghị cụ thể dưới đây
Kiến nghị A: Các cơ quan quốc gia về địa danh
Chuẩn bị cho bước đi đầu tiên của việc chuẩn hoá quốc tế về địa danh, mỗi nước đều phải có cơ quan quốc gia về địa danh với cơ cấu tổ chức và chức năng, nhiệm vụ sau:
a. Cơ quan quốc gia về địa danh bao gồm một thành viên hoặc một nhóm các thành viên phối hợp có quyền hạn rõ ràng, có những quy phạm cho việc chuẩn hoá địa danh và có chính sách cho việc chuẩn hoá địa danh cho quốc gia mình.
b. Cơ quan quốc gia về địa danh có tình trạng pháp lý, hợp phần, chức năng và thủ tục sau:
- Là một tổ chức bền vững trong cấu trúc nhà nước;
- Tạo cơ hội lớn nhất cho sự thành công của chương trình chuẩn hoá địa danh quốc gia;
- Trong khuôn khổ của nó có thể thành lập các uỷ ban địa danh theo vùng hoặc khu vực tương ứng với khu vực địa lý hoặc ngôn ngữ;
- Tạo điều kiện cho các cơ quan chính phủ, các tổ chức tư nhân và các tổ chức khác xem xét về hiệu quả hoạt động của nó, qua đó tạo nên một sự quan tâm chung của cả nước;
- Tạo khả năng sử dụng đầy đủ các dịch vụ của các nhà trắc địa, các nhà bản đồ, các nhà ngôn ngữ cũng như của bất kỳ những chuyên gia nào để có thể giúp cho cơ quan địa danh quốc gia tiến hành công việc của mình một cách có hiệu quả;
- Cho phép ghi chép, lưu trữ và xuất bản, phổ biến rộng rãi và mau chóng các địa danh đã được chuẩn hoá trong nước và trên thế giới.
Về mặt tổ chức, những quốc gia chưa bắt đầu tiến hành việc chuẩn hoá địa danh trên cơ sở quốc gia cần bắt đầu thành lập cơ quan quốc gia về địa danh của mình và thông báo cho Liên hợp quốc về cơ cấu tổ chức, chức năng và địa chỉ liên lạc của nó.
Kiến nghị B: Thu thập địa danh
Để chuẩn hoá địa danh trước hết cần thu thập các địa danh. Yêu cầu của việc thu thập địa danh cụ thể như sau:
a. Tiến hành cả ở trong phòng và ngoài thực địa nhằm thu thập đầy đủ các thông tin sau:
- Dạng phát âm và viết của địa danh cũng như nghĩa của nó theo dân cư địa phương;
- Cách viết trong các tài liệu địa chính và quản lý đất đai;
- Cách viết trên các bản đồ cũ và mới, trong các nguồn tài liệu lịch sử khác;
- Cách viết trong các báo cáo thống kê, danh mục và trong các tài liệu khác có giá trị tương đương;
- Cách viết trong các dịch vụ hành chính và kỹ thuật khác.
b. dạng phát âm địa phương của địa danh được ghi lại trên băng từ và được viết bằng ký hiệu ngữ âm của cơ quan địa danh quốc gia.
c. Xác định đặc điểm, phạm vi, vị trí của đối tượng được đặt tên (về mặt này ảnh máy bay là một công cụ đắc lực), đồng thời cũng cần xác định các thuật ngữ địa lý chung được sử dụng tại địa phương.
d. Nếu có thể, ít nhất cần tham khảo hai nguồn tư liệu độc lập tại địa phương cho mỗi địa danh được điều tra. Những người có nhiệm vụ thu thập địa danh cần phải được đào tạo đầy đủ để nhận biết và giải quyết những vấn đề về ngôn ngữ (Hệ thống ngữ âm, cấu trúc ngữ pháp và chính tả) về đối tượng địa lý và thuật ngữ địa lý.
Kiến nghị C: Những nguyên tắc xử lý địa danh trong phòng
Mỗi cơ quan địa danh lập ra, chấp nhận và quy định những nguyên tắc định hướng cũng như những thao tác để áp dụng trong quá trình tác nghiệp. Những nguyên tắc và thao tác phải bao hàm:
a. Những thủ tục buộc phải tuân theo trong việc đệ trình cơ quan địa danh những đề nghị đặt tên mới hoặc thay đổi tên cũ.
b. Những nhân tố mà cơ quan địa danh cần tính đến khi xem xét các đề nghị về địa danh, như:
- Cách sử dụng hiện tại;
- Thông tin cơ bản về lịch sử;
- Việc xử lý địa danh các vùng đa ngôn ngữ và ngôn ngữ không có chữ viết;
- Phạm vi mà những địa danh ngoại lai cần phải tránh;
- Tránh sự lặp lại của địa danh;
- Tránh việc một đối tượng có nhiều hơn một tên gọi;
- Làm rõ phạm vi chính xác của mỗi địa danh riêng biệt, bao gồm việc đặt tên cho toàn bộ hoặc một số phần của các đối tượng chính;
- Loại bỏ những địa danh không ai ưa thích.
c. Các quy tắc viết địa danh.
d. Những trình tự để các tổ chức có quan tâm có thể thể hiện quan điểm của họ về một kiến nghị về địa danh để cơ quan địa danh tham khảo, quyết định.
e. Những trình tự hình thức cho việc công bố các quyết định của cơ quan địa danh và để đảm bảo các địa danh đã được chuẩn hoá sẽ xuất hiện trên các bản đồ quốc gia.
Ngoài các nguyên tắc này cần thêm những đề nghị sau:
1) Tránh những thay đổi địa danh không cần thiết;
2) Cách viết địa danh phù hợp nhất với qui tắc chính tả hiện hành của đất nước đồng thời lưu ý đến các dạng thổ ngữ;
3) Việc xử lý địa danh một cách hệ thống không làm mất đi những thành phần quan trọng;
4) Xem xét và chọn ra một địa danh chuẩn khi mà tồn tại nhiều tên gọi cho một đối tượng;
5) Đối với các nước mà ngôn ngữ của họ đưa phần mạo từ xác định vào địa danh thì cơ quan địa danh phải xác định những địa danh nào bao gồm mạo từ xác định và chuẩn hoá chúng một cách phù hợp. Trường hợp các ngôn ngữ có cả dạng xác định và không xác định đối với tất cả hoặc hầu hết địa danh thì cần chuẩn hoá trên cơ sở một dạng nào đó;
6) Tất cả các nước đặt ra các tiêu chuẩn cho việc sử dụng chữ viết tắt các thành phần trong địa danh;
7) Mỗi nước sẽ đề xuất một hệ thống riêng cho việc xử lý các địa danh ghép.
Kiến nghị D: Những khu vực đa ngôn ngữ
Đối với những nước có nhiều hơn một ngôn ngữ, cơ quan địa danh cần:
a. Xác định các địa danh trong từng ngôn ngữ chính thống và trong các ngôn ngữ khác một cách thích hợp;
b. Cho một chỉ định rõ ràng về sự bình đẳng hoặc quyền ưu tiên của các địa danh đã được thừa nhận một cách chính thức;
c. Công bố các tên đã được thừa nhận chính thức trên bản đồ và danh mục địa danh.
Kiến nghị E: Danh mục địa danh quốc gia
Mỗi cơ quan địa danh quốc gia lập ra và thường xuyên tái bản các danh mục địa danh phù hợp cho tất cả các địa danh đã được chuẩn hoá.
Trong danh mục, ngoài bản thân địa danh còn cần thêm một số thông tin cần thiết về vị trí và sự nhận biết các đối tượng được đặt tên. Cụ thể như sau:
a. Loại đối tượng;
b. Mô tả chính xác về vị trí và phạm vi cho mỗi đối tượng. Nếu được nên có một điểm có toạ độ để tham khảo;
c. Đối với các đối tượng tự nhiên có phân bố dài, rộng cần có thêm thông tin tham khảo về các hợp phần của chúng;
d. Những thông tin về hành chính hoặc vùng là cần thiết và nếu có thể cần chỉ ra vị trí của đối tượng trên bản đồ;
e. Tất cả các địa danh (nếu nhiều hơn một) đã được chuẩn hoá chính thức cho một đối tượng; các địa danh đã dùng trước đây cho đối tượng.
Nếu điều kiện kỹ thuật và kinh tế cho phép có thể bổ sung thêm những thông tin khác về địa danh như giống, số, dạng xác định hay không xác định, vị trí của đường phố, tông (giọng) và ngữ âm trong hệ thống của Hội ngữ âm Quốc tế. Những thông tin này sẽ giúp cho việc hiểu biết tốt hơn và sử dụng địa danh cả trong nước và quốc tế.
+ Công tác địa danh ở Mỹ:
Ủy ban địa danh Hoa Kỳ là một cơ quan Liên Bang thành lập vào năm 1890, hoạt động theo Luật Công (1947) để duy trì việc sử dụng địa danh thống nhất trong cả Liên Bang, thành phần của Ủy ban bao gồm đại diện của các cơ quan liên quan như thông tin địa lý, dân số, sinh thái và quản lý đất đai công cộng.
Việc chuẩn hóa địa danh được đặt ra khi nảy sinh các vấn đề phức tạp liên quan đến địa danh trong quá trình thăm dò, khai thác và giải quyết các tranh chấp ở vùng lãnh thổ phía Tây, sau nội chiến ở Hoa Kỳ. Mâu thuẫn trong cách sử dụng địa danh đã trở thành một vấn đề nghiêm trọng cho các nhà khảo sát, các nhà sản xuất bản đồ và các nhà khoa học đã đặt ra yêu cầu thống nhất, không mâu thuẫn nhau trong quá trình sử dụng địa danh.
Tổng thống Benjamin Harrison thành lập Ban địa danh, Ban địa danh có nhiệm vụ giải quyết các câu hỏi về địa danh. Các quyết định của Hội đồng Ủy ban được tất cả các phòng ban và các cơ quan chính phủ chấp nhận. Ban địa danh từng bước mở rộng các phạm vi hoạt động trong Thế chiến thứ II bao gồm địa danh nước ngoài và các khu vực khác mà Hoa Kỳ quan tâm. Năm 1947, Ban Địa danh được Quốc hội Hoa Kỳ thành lập theo Luật Công 80-242 mà tính hữu ích của việc chuẩn hóa địa danh đã được chứng minh thời gian.
Ngày nay, hơn 50 quốc gia có loại hình cơ quan địa danh quốc gia, Liên hợp quốc cho rằng "phương pháp tốt nhất để đạt được tiêu chuẩn hóa quốc tế là qua các chương trình chuẩn quốc gia." Nhiều quốc gia thành lập các chính sách liên quan đến địa danh ở các quốc gia của họ.
Trong thời đại bùng nổ các hệ thống thông tin địa lý, Internet, và đất quốc phòng hiện nay thì dữ liệu địa danh ngày càng quan trọng hơn và khó khăn hơn trong quá trình sử dụng. Với việc áp dụng công nghệ mới nhất, Ban địa danh tiếp tục sứ mạng phục vụ Chính phủ Liên bang và công chúng như là một tổ chức cao nhất giải quyết các vấn đề về địa danh như yêu cầu đặt tên, thay đổi tên và đề xuất tên mới. Hợp tác với Liên bang, nhà nước và các cơ quan địa phương, Ban địa danh cung cấp một quy chuẩn thống nhất sử dụng địa danh mà qua đó được áp dụng hiện nay.
+ Công tác địa danh ở Hungari:
Uỷ ban địa danh Hungari được thành lập vào năm 1989, trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển Vùng. Mỗi địa danh mới hay thay đổi đều phải thông qua Uỷ ban địa danh. Công tác địa danh Hungari được bắt đầu từ năm 2005 như là một phần của nhóm nghiên cứu bản đồ và địa tin học MTA-ELTE. Công tác địa danh Hungari với mục tiêu định nghĩa cách dùng địa danh thông thường và giải quyết các vấn đề liên quan đến địa danh trên bản đồ, cách biểu thị địa danh. Một trong các mục đích của công tác địa danh Hungari là hoàn thiện cơ sở dữ liệu địa danh trong môi trường GIS. Dự án chính của công tác địa danh Hungari là tạo lập và xây dựng hình ảnh của cơ sở dữ liệu địa danh Hungari từ một bản đồ phối cảnh. Hệ thống cơ sở dữ liệu địa danh Hungari sẽ được xây dựng thành hệ thống thông tin địa lý, trong đó địa danh Hungari của toàn bộ Carpathian Basin thì được lựa chọn và phân tích. Có một số lớn địa danh Hungari gốc cổ ở trong khu vực này và hầu hết được sử dụng hiện nay, khu vực bao trùm bởi địa danh của người Hungari thì lớn hơn gấp 3.5 đến 4 lần diện tích hiện tại. Có các danh sách tên riêng rẽ và nguồn dữ liệu số khác của chúng nhưng một từ điển địa lý của các địa danh thì vẫn có những sai sót.